کمدی‌های کیهانی مجموعه داستانی علمی-تخیلی برای زیر سوال بردن علم با استفاده از تخیل و درون‌مایه فلسفی
با اینکه بیش از نیم قرن است که ایتالو کالوینو کتاب کمدی‌های کیهانی را نوشته، اما چنان خلاقانه است که به نظر می‌رسد تا چند سدۀ آینده هم اثری از تاریخ انقضای آن نخواهد بود. این در حالی است که با پیشرفت علم و همچنین گسترش داستان‌نویسی برخی داستان‌های علمی-تخیلی معمولا تاریخ انقضای زودهنگامی دارند و زود فراموش یا تکراری می‌شوند. واضح‌تر بگویم این اثر از میزانی از خلاقیت بهره‌مند است که از آن طرف بام افتاده است. برای اینکه متوجه شوید چه می‌گویم حتما باید کمدی‌های کیهانی را خوانده باشید.
کمدی‌های کیهانی اثری فراژانری
همانطور که از اسم کتاب مشخص است این کتاب قصه‌گویی به سبک کمدی است در مورد کیهان. در حقیقت ایتالو کالوینو از طرفی با کمک گرفتن از دانش خود در زمینۀ علم نجوم و زیست شناسی، و از طرف دیگر با تخیل و حس شوخ‌طبعی خود کمدی‌های کیهانی را نوشته است. او در این کتاب احتمالات پیدایش هستی و موجودات را به داستان‌هایی مبتکرانه و کمدی تبدیل کرده است.
کمدی‌های کیهانی با اینکه در ژانر علمی-تخیلی می‌گنجد اما می‌توان آن را کتابی رمانتیک هم به حساب می‌آورد. در بیشتر آنها عشق و ناکامی در عشق وجود دارد. در جایی این عاشق، معشوق خود را به‌دلیل تغییرات دنیا از دست می‌دهد. در داستانی به‌خاطر عشق تکامل پیدا می‌کند و در داستانی به‌خاطر عشقی یک طرفه یک ماه تمام را روی کره ماه می‌گذراند.
Qfwfq موجودی ازلی ابدی
کمدی‌های کیهانی یک مجموعه شامل ۱۲ داستان است و در هر داستان آن Qfwfq به‌عنوان موجودی ابدی ازلی حضور دارد. این موجود مشخص نیست از چه زمانی حضور داشته و تا چه زمانی خواهد بود. مشخص نیست چه‌جور جانوری است، چرا که در هر داستان یک نقش دارد. در یک داستان انسان است، در یک داستان دایناسور است و در داستانی دیگر نرم‌تنی با دو سوراخ برای ورود و خروج. یک نوع درگیری با چرخه‌ی تناسخ و توالی. تنها چیزی که به‌نظر می‌رسد در مورد او حقیقت دارد جنسیتش است که مرد است. آن هم فقط و فقط به این دلیل که در بیشتر داستان‌ها عاشق زن‌ها می‌شود.
زیر سوال بردن تاریخ و علم
ایتالو کالوینو هر داستان را با یک پاراگراف علمی شروع می‌کند که درحقیقت مفهوم کلی آن داستان به‌خصوص است. سپس Qfwfq می‌پرد وسط و یک خاطره برای توضیح این پاراگراف تعریف می‌کند. این خاطره چنان عجیب و غریب و تخیلی است که باورهای علمی ما را زیر سوال می‌برد. مثلا اگر کسی به نظریه بیگ بنگ اعتقاد داشته باشد در این داستان‌ها متوجه می‌شود که قبل از بیگ بنگ هم کسانی در جهان زندگی می‌کردند. یا اگر اختراع خط را شروع تاریخ بدانیم که حدودا ۵۰۰۰ سال پیش اتفاق افتاده است. در این داستان‌ها متوجه می‌شویم نه‌تنها همیشه موجوداتی وجود داشتند که با هم صحبت می‌کردند، بلکه آنها نوشتن را هم میلیون‌ها سال قبل از سومری‌ها اختراع کرده بودند. این خط بطلانی به شیوۀ کمدی است بر همۀ اعتقادات ما.
مضامین اجتماعی، روانشناسی و فلسفی
ایتالو کالوینو در کمدی‌های کیهانی خواسته یا ناخواسته به موضوعات و مفاهیم اجتماعی نیز توجه کرده است. در حقیقت به‌نظر می‌رسد درون‌مایۀ اکثر داستان‌های کمدی کیهانی مفاهیمی فلسفی، اجتماعی و روانشناسانه چون هویت، مهاجرت، تکامل و خودآگاهی باشد.
مثلا در داستان دایناسورها در کنار فاصلۀ ماه داستان محبوب من در این کتاب است. پس از انقراض دایناسورها و باقی ماندن آخرین آنها، او با موجودات دیگر که به آنها جدیدی‌ها می‌گویند زندگی می‌کند. «جدیدی‌ها» چهرۀ دایناسور را مسخره می‌کنند و او را «زشته» خطاب می‌کنند. از طرفی جدیدی‌ها از دایناسورها می‌ترسند و برای مقابله با آنها آماده‌باش هستند. و حتی از زشته می‌خواهند که به‌خاطر زور زیاد از آنها در برابر دایناسورها محافظت کند.
به بیان دیگر آنها با یک دایناسور زندگی می‌کنند، ولی خودشان نمی‌دانند که با بزرگترین دشمنشان هم‌سفره‌اند و او از خودشان بی‌آزارتر است. دایناسور مجبور است از جدیدی‌ها در برابر هم‌نوعان خود محافظت کند و این باعث می‌شود به‌نوعی دچار بحران هویتی شود.
داستان آخر با نام مارپیچ نیز به‌عنوان فلسفی‌ترین داستان کمدی‌های کیهانی، روایتگر یک نرمتن است که به خودآگاهی رسیده و به واسطۀ عشق، راه تکامل را طی می‌کند. به بیان دیگر عشق به‌عنوان یک انگیزه او را از یک تک‌سلولی با زندگی ساده و حقیر به موجودی خودآگاه و هدفمند تبدیل می‌کند. این تحول می‌تواند استعاره‌ای از زندگی تک‌تک ما باشد.
اسامی شخصیت‌ها
یکی از جالب توجه‌ترین نکات در داستان‌های کمدی کیهانی اسامی شخصیت‌هاست که بیشترشان به‌دلیل عدم استفاده از حروف صدادار مثل Vhd Vhd یا استفاه از پرانتز و یا توان مثل G’d(w)n و دلایلی از این دست قابل خواندن نیست.
پررنگ‌ترین شخصیت یعنی Qfwfq و شخصیت‌های دیگری مثل Pfwfp اسامی واروخوانه یا قرینه‌خوانی یا پالیندروم (Palindrome) هستند. پالیندروم‌ها اعداد و حروفی هستند که خواندنشان از چپ به راست یا از راست به چپ تفاوتی ندارد. پالیندروم در علم ژنتیک هم وجود دارد و به همین صورت در دیانای وجود دارد. بنابراین با توجه به اینکه کمدی‌های کیهانی در مورد آفرینش است احتمالا کالوینو از این کار قصدی داشته است.
درنهایت می‌توان گفت که مجموعه داستان کمدی‌های کیهانی نه‌تنها یک اثر علمی-تخیلی و کمدی است، بلکه یک اثر رمانتیک با درون‌مایه‌ی فلسفی نیز به حساب می‌آید. ایتالو کالوینو به کمک احاطۀ خود بر علوم مختلف و بهکارگرفتن تخیل و خلاقیت کم‌نظیر خود ۱۲ داستان کوتاه بدیع خلق کرده است. به‌نظر می‌رسد کالوینو به آفرینش که در نگاه بیشتر ما موضوعی مهم و جدی است. به دید طنز نگریسته و شاید حرفش این است که جهان به هزاران شکل، ممکن است به وجود آمده باشد. و سیر تکامل خود را تا رسیدن به ما طی کرده باشد. ما از گذشته دنیا مطمئن نیستیم و ممکن است در آن زمان هم موجوداتی شبیه ما در دنیا موجود بودند. به‌هرحال مهم حال حاضر است که وضعیتش این است؛ جهان همین است.
